Tiệp dư hiền đức

Thời gian Ban Tiệp dư nhập cung không rõ ràng, Hán thư chỉ ghi Ban thị nhập cung vào lúc Thành Đế vừa lên ngôi không lâu. Mới đầu chỉ là Thiếu sử (少使), sau được sủng hạnh, phong lên làm Tiệp dư. Bà từng sinh hạ một hoàng tử, nhưng sau mấy tháng lại chết non, từ đó không còn sinh dục được nữa[2].

Ban Tiệp dư rất thích đọc Kinh Thi và các sách cổ học khác như Đức tượng (德象), Yểu điệu (窈窕) hay Nữ sư (女师), khi yết kiến Hoàng đế bà thường thực hiện những quy tắc hợp lệ, không vì được sủng ái sinh kiêu ngạo[3]. Bà không chỉ đa tài đa nghệ mà còn vô cùng hiền thục, không nói chuyện thị phi, không huênh hoang khoác lác, cũng không làm mất lòng ai, ngay đến cả Thái hậu Vương Chính Quân cũng rất quý. Ban Tiệp dư được chuyên sủng hậu cung nhưng rất biết phép tắc. Có một khi đi ra ngoài, Hán Thành Đế định cho làm một chiếc xe rộng lớn để Ban Tiệp dư có thể ngồi chung. Biết chuyện ấy, Ban Tiệp dư lễ phép tâu:"Tâu bệ hạ, xưa nay bậc Thánh vương khi xuất ngoại, chỉ có những bậc đại thần là được phép ngồi cạnh Hoàng đế mà thôi. Nay, rộng ơn bệ hạ cho phép thiếp ngồi cùng, nhưng làm vậy, chắc chắn sẽ tổn hại đến thanh danh hiền đức của bệ hạ. Cúi xin bệ hạ lượng thứ thiếp thần, xét lại việc này, miễn cho thần thiếp ngồi chung xe"[4]. Lời tâu của Ban Tiệp dư rất có đạo lý, nên Hán Thành Đế phải hủy bỏ ý định ấy.

Thái hậu nghe chuyện, rất lấy làm tâm đắc, cất lời khen:"Thật là hiếm có, xưa có Phàn Cơ, nay có Ban Tiệp dư!"[5].

Bị thất sủng

Tuy tài đức như thế nhưng Ban Tiệp dư không giành được sự sủng ái lâu bền của Hán Thành Đế, từ năm Hồng Gia đã ít vào hậu cung, do vậy Ban Tiệp dư tiến cử Thị giả tên là Lý Bình lên, Bình được phong Tiệp dư, còn được cho đổi thành họ Vệ theo cố sự của Vệ Tử Phu[6]. Sau khi hai chị em Triệu Phi Yến nhập cung, dùng trăm phương nghìn kế tranh giành sự sủng ái của Hán Thành Đế. Ban Tiệp dư là người an phận thủ thường, không tranh với đời thì chị em họ Triệu thị dùng nhan sắc và thủ đoạn để quyến rũ Thành Đế.

Năm Hồng Gia thứ 3 (18 TCN), chị của Hứa hoàng hậu là Hứa Yết bị Vương Thái hậu định tội buông lời nguyền rủa trong cung. Nhân sự tình đó, hai chị em Triệu Phi Yến tố cáo Hứa hậu và Ban Tiệp dư đồng lõa rước Vu thuật lập đàn tràng để trù ếm. Hán Thành Đế tức giận, phế truất Hứa hoàng hậu và gọi Ban Tiệp dư đến tra vấn[7].

Khi trình diện Hoàng đế, Tiệp dư Ban thị không lộ chút sợ sệt, tâu:「"Thần thiếp nghe rằng, tử sinh có mệnh, giàu nghèo do trời. Người làm lành còn chưa biết có được hưởng phước không, huống nữa là chuyện sai quấy ấy? Nếu quỷ thần có sự hiểu biết, chắc chắn quỷ thần sẽ không bao giờ nghe những lời xin xỏ hại người. Nếu quỷ thần chẳng có sự hiểu biết, những lời trù ếm phỏng có ích gì? Chuyện bệ hạ hỏi, thần thiếp chẳng những không dám làm, mà còn chưa bao giờ nghĩ đến nữa!"」[8]. Trước thái độ ung dung và thanh thản của nàng, Hán Thành Đế tin tưởng và khâm phục, không những không bắt tội mà còn ban thưởng trăm cân vàng. Nhưng Ban Tiệp dư tự thấy, phải mau rời xa nơi này mới yên thân, liền xin cho đến Trường Tín cung (长信宫) của Thái hậu để hầu hạ và được Hán Thành Đế phê chuẩn[9].

Khi Hán Thành Đế băng, Ban Tiệp dư tình nguyện đến lăng tẩm của Hán Thành Đế là Đình Lăng (延陵). Bà sống cuộc sống giản đơn đầy đạo hạnh cao khiết như một đạo nhân, bỏ mặc ngoài tai mọi chuyện tranh giành quyền lực, xem thường phú quý công danh, thệ nguyện suốt đời lo việc hương khói cho Thành Đế. Ban Tiệp dư mất cỡ năm 40 tuổi hơn, được chôn cất trong khuôn viên Đình lăng của Hán Thành Đế[10].